Herman van Veen publiceerde onlangs een boek over ouder worden, met als titel ‘Voor het eerst’. Ouder worden doe je voor het eerst, alles is fris en nieuw… er gaat een wereld voor je dicht.’
Voor veel mensen, merk ik, is ouderdom nauwelijks een onderwerp om bij stil te staan, of te bespreken. Oud worden gaat vanzelf, en je moet vooral fit en actief blijven. Dat is waar we het meestal over hebben. Maar dat er gaandeweg ook een wereld voor je dicht gaat is ook realiteit. Ouderdom komt met gebreken. Dat is niet alleen een cliché maar ook simpele werkelijkheid. Ouderdom betekent ook verlies, en afscheid nemen van wat was. En ouderdom betekent dat vooruitkijken naar wat aan levenstijd rest, en hoe dat voor jou zal zijn, misschien wel ongemakkelijk wordt. Iets waar je misschien ook liever niet aan denkt.
Maar wie op leeftijd raakt gaat wel vaker naar begrafenissen, en komt gaandeweg ook dichter bij het besef van je eigen sterfelijkheid, en dood. ‘Ouderdom betekent intensivering en verheviging van grenservaringen’, schrijft Govert Buijs. En dat is ingrijpend, voor iedere mens.
Inmiddels wordt in de geestelijke begeleiding van ouderen een onderscheid gemaakt tussen de ‘vitale ouderdom’ en de ‘kwetsbare ouderdom’. De vitale oudere is actief, sport, en doet mee met het leven. Misschien alles net een tandje minder, en langzaam afnemend, maar toch. En voor wie tijd van leven krijgt komt dan ergens dat moment dat je moet toegeven dat het allemaal toch niet meer zo makkelijk gaat. Dat je meer afhankelijk wordt van de mensen om je heen, omdat je mobiliteit afneemt bijvoorbeeld. Of omdat je lichaam meer begint te haperen, of je geest vertraagt, of niet meer zo goed werkt. Voor veel mensen is dat een schrikbeeld, de kwetsbare ouderdom. En wat daar dan nog ‘goed’ aan is?
Onze samenleving is sterk ingericht geraakt op zelfredzaamheid. Op sterk zijn, en mooi, en ‘nut’, en alsmaar beter. Pas dan is het ‘goed’. Acceptatie van het kwetsbare en onvolmaakte, het serieus nemen van een ‘wereld die dicht gaat’ en wat dat betekent is moeilijk voor de wereld waarin wij leven. Het is een onderwerp van gesprek dat snel verzandt in cijfers over de zorg. En soms denkt een ouder mens daardoor ook zelf wel eens, dat wil ik niet, kwetsbaar zijn, of afhankelijk van anderen. Want zelfredzaamheid is de norm voor wat wij een ‘goed leven’ zijn gaan noemen.
Terwijl pure zelfredzaamheid of autonomie niet bestaat in het leven van mensen. Iedere mens, van welke leeftijd dan ook, leeft in verbondenheid met anderen, en heeft dat nodig. Iedere mens is afhankelijk van de affectie en zorg en aandacht van anderen. Zorgen voor een kind vinden we vanzelfsprekend. Zorgen voor een ouder als dat nodig is, of een oudere, is dat vaak niet meer. En voor je ‘laten’ zorgen is ook problematisch geworden, in plaats van een bron van vreugde, dat er mensen zijn die om jou zorgen. Waarom zou je die zorg niet in dankbaarheid mogen aanvaarden? Of gaandeweg leren aanvaarden? Oud worden doen we immers allemaal ‘voor het eerst’ en moet je misschien ook wel leren.
De Zuid-Afrikaanse dichteres Elisabeth Eybers (1915-2007) heeft prachtige gedichten geschreven tijdens haar ‘kwetsbare ouderdom’. Met een scherpe blik observeerde zij zichzelf, en bracht onder woorden wat er met haar gebeurde toen haar wereld steeds verder ‘dicht’ ging. Inspirerend vind ik onderstaand gedichtje van haar, dat gaat over de bewuste aanvaarding van haar kwetsbaarheid en beperkingen. Zij noemt het niet voor niets ‘Onderneming’. Haar woorden geven mij te denken. Ik geef u de tekst graag mee, eerst in het oorspronkelijke Afrikaans, daaronder met een soort van Nederlandse vertaling.
ONDERNEMING
Te oud om nog van enig nut te wees,
Met oë te dof om sonder loep te lees,
Poog ek om deur oortuigende verlies
Ontbering te vertoon as wat ek kies.
(Elisabeth Eybers, Versamelde Gedigte 799)
Te oud om nog van enig nut te wezen
Met ogen te dof om zonder loep te lezen
Poog ik om door het overtuigende verlies
Ontbering weer te geven als wat ik kies.
Ds Corrie